Obowiązujące w Polsce prawo zakłada, że leczenie odwykowe jest całkowicie dobrowolne i alkoholik musi samodzielnie zdecydować o poddaniu się terapii, wyrażając na nie zgodę. Często pojawiają się jednak sytuacje, w których występują społeczne i medyczne przesłanki do przekazania osoby uzależnionej na przymusowe leczenie odwykowe. Przypadki takie wymagają decyzji sądu, który zobowiązuje alkoholika do podjęcia leczenia w zamkniętym lub otwartym ośrodku leczenia uzależnień. W skrajnych przypadkach możliwe jest nawet częściowe ubezwłasnowolnienie osoby uzależnionej pozwalające np. rodzinie na poddanie takiej osoby leczeniu wbrew jej woli.
Czy alkoholika można ubezwłasnowolnić z powodu uzależnienia?
Jak wskazuje Ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, leczenie uzależnienia od alkoholu jest dobrowolne i powinno być samodzielną decyzją osoby uzależnionej. Ustawa zakłada jednak wyjątki od reguły, opisane w artykułach 24-36, mówiące m.in. o tym, że sąd rejonowy może skierować alkoholika na leczenie odwykowe, jeśli ich uzależnienie powoduje rozpad życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, zakłócenie spokoju lub porządku publicznego, lub straty finansowe firmy, w której alkoholik uchyla się od swoich obowiązków zawodowych.
W praktyce odwyk zasądzany jest najczęściej w przypadku osób, które stwarzają wyraźne zagrożenie dla swojej rodzinny, powodują rozpad życia rodzinnego i negatywnie wpływają na małoletnich w swoim otoczeniu. Zarządzenie odwyku przez sąd nie jest jeszcze pełnym ubezwłasnowolnieniem alkoholika, choć i taka opcja jest w polskim prawie dostępna.
Artykuł 13 kodeksu cywilnego mówi o tym, że możliwe jest częściowe ubezwłasnowolnienie osoby dorosłej uzależnionej od alkoholu, jeśli jej stan nie pozwala na samodzielne podejmowanie wielu decyzji, ale też nie ma podstaw do pełnego ubezwłasnowolnienia. Wniosek o wydanie takiej decyzji mogą złożyć wyłącznie krewni w linii prostej, małżonkowie oraz przedstawiciele ustawowi osoby uzależnionej. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku, osoby sprawujące częściową kontrolę nad osobą ubezwłasnowolnioną mają prawo skierować ją na przymusowe leczenie odwykowe, także wbrew woli alkoholika.
W jaki sposób działa wniosek o przymusowe leczenie odwykowe?
Pomijając decyzję o ubezwłasnowolnieniu alkoholika, wniosek o sądowe skierowanie go na przymusowe leczenie odwykowe może skierować każda osoba, która dostrzega problem alkoholowy i konsekwencje z niego wynikające oraz zdaje sobie sprawę, że alkoholik nie podda się samodzielnie dobrowolnemu leczeniu.
We wniosku kierowanym do ośrodka opieki społecznej lub bezpośrednio do miejskiej, lub gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych muszą pojawić się informacje o zachowaniu alkoholika, z powodu którego doszło do rozpadu życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich lub zakłócania spokoju i porządku publicznego – poparte przykładami i dowodami argumenty będą podstawą do przekonania sądu o zasadności nałożenia przymusowego leczenia odwykowego.
Na podstawie złożonego wniosku w pierwszej kolejności podejmowane są rozmowy z samym alkoholikiem próbujące przekonać go do dobrowolnego podjęcia leczenia. Zgromadzenie dokumentacji i dowodów na nadużywanie alkoholu, przeprowadzenie wywiadów środowiskowych i formalnych wskazań do skierowania na przymusowe leczenie może zając trochę czasu, dlatego zawsze warto dokładnie przemyśleć decyzję o złożeniu takiego wniosku i mieć możliwość uzasadnienia zasadności wniosku.
Przeczytaj także: Agresja po alkoholu – jak z tym walczyć?
Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie alkoholika?
Wniosek o przymusowe leczenie musi zawierać dane osoby uzależnionej (imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, a także aktualne miejsce zamieszkania) oraz uzasadnienie. Należy dokładnie opisać zachowanie alkoholika np. od kiedy nadużywa alkoholu, jaki to ma wpływ na rodzinę, jak zachowuje się po wypiciu, czy konieczne były interwencje policji, jeśli tak to, jak często, czy w domu dochodziło do przemocy (fizyczna, psychiczna) itp. Pisząc stosowny wniosek, warto szczegółowo opisać wszystkie negatywne zachowania osoby uzależnionej. Jednak wypełnienie formularza to nie wszystko. Konieczne jest dysponowanie dowodami, które potwierdzą powyższe informacje. Tutaj pomocne będą:
- protokoły interwencji policji, które były spisane w przypadku wizyt funkcjonariuszy w domu bądź podczas zakłócania porządku publicznego;
- niebieska karta, która została założona w związku z nadużywaniem alkoholu i/lub przemocą domową;
- zeznania świadków;
- rachunki za alkohol;
- rachunki z izby wytrzeźwień;
- orzeczenie lekarskie chorego;
- zaświadczenie od psychologa dziecięcego, świadczące o negatywnym wpływie osoby uzależnionej na dzieci.
Tak sporządzony formularz będzie kompletny i zostanie rozpatrzony pozytywnie. Wniosek należy złożyć w gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. W dalszej kolejności następuje wszczęcie odpowiednich procedur, dotyczących skierowania danej osoby na przymusowe leczenie alkoholizmu do ośrodka terapii uzależnień. Tutaj zostaje powołany biegły, który oceni czy chory rzeczywiście jest nałogowcem oraz ustali, czy wyraża chęć dobrowolnego poddanie się terapii.
Ile trwa przymusowy odwyk alkoholowy?
Sąd może wydać orzeczenie o skierowaniu na przymusowe leczenie odwykowe stacjonarnie lub niestacjonarnie i zależnie od przypadku zalecić okres leczenia do dwóch lat od momentu uprawomocnienia się orzeczenia. Jeśli terapia nie przyniesie efektów możliwe jest ponowne skierowanie wniosku do sądu, nie wcześniej niż przed upływem trzech miesięcy od poprzedniej terapii. Wydający wniosek sąd orzeka o formie i czasie trwania leczenia, kierując uzależnionego do konkretnej placówki odwykowej.
Przeczytaj także: Syndrom DDA – kim są Dorosłe Dzieci Alkoholików?
Jak skuteczne jest przymusowe leczenie odwykowe?
Alkoholizm jest trudną chorobą, która nawet przy właściwym leczeniu terapeutycznym wymaga ogromnego zaangażowania i chęci samego alkoholika. W związku z powyższym, jeśli zarządzone zostanie przymusowe skierowanie uzależnionego na leczenie lub ubezwłasnowolnienie alkoholika, proces leczenia będzie wyglądał podobnie, jak w przypadku samodzielnego poddania się leczeniu.
Przymusowe leczenie alkoholika należy traktować jako wyjście ostateczne – ze względu na konieczność uzyskania chęci i współpracy alkoholika z terapeutą, leczenie przymusowe może nie przynieść oczekiwanych rezultatów i skutkować jedynie oporem uzależnionego na wszelkie próby ratowania sytuacji przez rodzinę i bliskich. Pierwszą drogą do leczenia choroby alkoholowej powinna być otwarta i szczera rozmowa, w której wskazujemy na problemy powodowane przez alkohol i starając się okazać wsparcie sugerujemy, by osoba uzależniona spróbowała wyjść z nałogu.